Chúng ta sẽ tạm thời bỏ qua những cuộc tranh đấu quyền lực – lãnh thổ của con người ở Trung Địa mà đến với câu chuyện của tộc người Lùn – một giống loài kiên cường, tài hoa nhưng ít được chú ý đến trong suốt chiều lịch sử thăng trầm của lục địa này.
Như chúng ta đã biết, Người Lùn – dưới sự lãnh đạo của vua Durin, đã xây dựng được một cung điện lộng lẫy trong lòng dãy núi Mù Sương. Vương quốc của họ phát triển thịnh vượng trong suốt kỷ Đệ Nhị do không bị ảnh hưởng bởi chiến tranh. Chỉ trừ cuộc chiến Liên minh cuối cùng là lần duy nhất trong kỷ nguyên đó, người ta thấy những chiến binh Người Lùn đến hội quân.
Là một giống loài rắn rỏi, kiên cường, Người Lùn không hề bị chi phối bởi những chiếc nhẫn của Sauron. Tuy nhiên, “tác dụng phụ” của chúng đã khiến Người Lùn trở nên tham lam của cải, phải nói chính xác hơn là họ bị ám ảnh bởi vàng và những thứ lấp lánh. Trong khi các tộc khác đang chiến đấu trống lại phe bóng tối thì vua Durin lại ra lệnh đóng chặt những cánh cổng kiên cố của Khazad-dum lại, tự “cầm cố” vương quốc của mình bên trong những bước tường đá.
Thế nhưng, tréo ngoe thay, nơi an toàn nhất lại là nơi nguy hiểm nhất, vương quốc của Durin đã bị tiêu diệt ngay chính bên trong những sảnh đá vững chắc của họ. Bị ám ảnh bởi đá quý và kim loại Mithril, Người Lùn cứ đào sâu, đào sâu mãi vào bên trong lòng núi Mù Sương, vô tình đánh thức một con Balrog – thứ sinh vật cổ xưa đã lẩn trốn ở đây sau sự sụp đổ của Morgoth ở cuối kỷ Đệ Nhất.
Nó tàn sát Người Lùn, phá hủy những công trình kiến trúc tuyệt vời. Vua Durin VI cũng bỏ mạng. Kể từ đó, con Balrog còn có biệt danh là “Tai ương của Durin”, như để nhắc nhở con cháu Người Lùn về cái ngày thảm họa đó.
Người Lùn, đành bỏ lại vương quốc Khazad-dum lộng lẫy của mình, tiến về hướng Đông Bắc, lập nơi định cư mới ở dãy núi Xám. Một phần nhỏ trong số họ thì tách ra, đi theo một vị vua mới là Thrain I, tiếp tục cuộc hành trình cho đến khi dừng chân ở ngọn núi Cô Đơn (Lonely Moutain) và thành lập vương quốc Erebor, tự xưng là “Vua dưới lòng núi ( King under the mountains)
Trong khoảng 300 năm, người Lùn an cư lạc nghiệp ở dãy núi Xám. Vương quốc này khá phát triển đến nỗi vị vua dưới núi lúc bấy giờ là Thorin I cũng đưa dân rời bỏ ngọn núi Cô Đơn (chắc vì cô đơn quá), quay về dãy núi Xám đoàn tụ với họ hàng.
Thế rồi lũ rồng ở phương Bắc kéo đến tàn phá nơi này. Một lần nữa, con cháu của Durin lại phải rời bỏ cơ nghiệp của mình, họ chia làm 2 đoàn, 1 đoàn do Gror lãnh đạo, chạy tiếp về phía Đông xa xôi, đến tận Ngọn Đồi Sắt (Iron Hills) – một dãy núi đồng thời cũng là một mỏ khoáng sản khổng lồ và định cư ở đây.
Đoàn thứ 2 do Thror lãnh đạo, quay trở lại ngọn núi Cô Đơn, nơi tiền bối của ông là Thrain I và Thorin I từng định cư. Vương quốc Erebor được hồi sinh, chỉ mất hơn 10 năm đã trở thành vùng lãnh thổ giàu có thịnh vượng bậc nhất vùng Đông Bắc, thậm chí còn phát triển hơn cả Khazad-dum năm xưa. Họ tích trữ được vô số của cải, vàng bạc châu báu và đặc biệt là viên Arkenstone vô cùng quý giá (theo nhiều giả thuyết thì thực ra đây chính là một trong 3 viên Silmaril huyền thoại thất lạc ở Trung Địa từ Kỷ Đệ Nhất).
Đáng tiếc thay, cứ như bị nguyền rủa, tai họa liên tục ập đến với Người Lùn. Năm 2770 của kỷ Đệ Tam, Smaug – một trong những con rồng còn sót lại ở phương Bắc bay đến tàn phá Erebor, độc chiếm vương quốc này cùng toàn bộ của cải trong đó. Người Lùn bị đuổi ra khỏi nhà, đa phần chạy đến gia nhập vương quốc Iron Hills, số còn lại, bao gồm vua Thror, con trai ông là Thrain II và cháu trai là Thorin II cùng những người trung thành, đi lang thang vô định về phía Tây, cuối cùng dừng lại ở vùng Dunland ở tít phía Tây Nam lục địa, sống lay lắt kiếm sống bằng đủ mọi nghề, tình cảnh vô cùng thê thảm.
Cuộc chiến giữa Người Lùn và Orc:
Như chúng ta đã biết ở phần trước, lão rồng Smaug tàn phá vương quốc Erebor, độc chiếm ngọn núi Cô Đơn và toàn bộ của cải trong đó, khiến Người Lùn phải tha phương cầu thực.
Vua Thror cùng con trai và cháu trai phải lưu lạc đến tận xứ Dunland hoang vu, sống cuộc sống nghèo túng, đói rách, hoàn cảnh của vị vua mất nước sống lưu vong thật thê thảm. Sau nhiều năm, Thror nay đã già, ông trao lại cho con trai là Thrain II chiếc nhẫn quyền lực cuối cùng mà Người Lùn còn nắm giữ cùng tấm bản đồ núi Cô Đơn, sau đó bỏ lại tất cả, cùng một người bạn tên Nar, đi phượt lên phía Bắc.
Hai người bạn đi đến tận cổng phía Đông của khu mỏ Moria – vương quốc Khazad-dum phồn hoa khi xưa của Người Lùn. Bỏ ngoài tai sự khuyên can của Nar, Thror không ngại ngần tiến sâu vào khu mỏ, tự nhiên như vừa trở về nhà. Không ngờ đống tàn tích này giờ đây đã là địa bàn của lũ Orc. Thror bị chúng bắt giữ. Phát hiện ra còn một Người Lùn nữa thập thò bên ngoài, Azog – tên Orc trắng dũng mãnh – thủ lĩnh của bầy Orc này, đã nghĩ ra một phương pháp để sỉ nhục Người Lùn. Hắn chặt đầu Thror, khắc tên mình lên trán ông và vứt ra ngoài cửa cùng một túi tiền bố thí cho Nar, đuổi ông ta đi và cảnh báo rằng bất cứ lũ trộm Người Lùn nào còn bén mảng đến đây sẽ nhận kết cục như vậy.
Nar sợ hãi chạy về Dunland, thuật lại câu chuyện cho Thrain II nghe. Hay tin cha mình bị làm nhục và chết đau đớn, đến thân xác cũng không còn nguyên vẹn, Thrain II đâu có để yên. Chút kiêu hãnh cuối cùng của một vị đế vương vẫn chưa bị cuộc sống cơm áo gạo tiền cướp đi mất, Thrain II gửi thư cho tất cả chi phái Người Lùn ở Trung Địa.
Cái chết của vua Thror đã thổi bùng lên một ngọn lửa tự tôn bên trong những Người Lùn, chưa bao giờ họ lại đoàn kết với nhau đến như vậy. Hàng ngàn chiến binh Người Lùn cùng tề tựu dưới lãnh đạo của vua Thrain II, quyết tâm tắm máu lũ Orc. Và thế là nổ ra cuộc chiến giữa Người Lùn và Orc, một trong những cuộc chiến khốc liệt và tàn bạo bậc nhất giai đoạn nửa sau kỷ Đệ Tam.
Đó là vào năm 2793, đội quân Người Lùn đánh từ Bắc xuống Nam, dọc theo dãy núi Mù Sương, thế mạnh như chẻ tre. Từ núi Gundabad ở phía Bắc đến đỉnh Methedras ở phía nam dãy núi, những căn cứ của lũ Orc đều bị tàn sát.
Hầu hết các trận chiến đều diễn ra dưới lòng đất, trong các khu mỏ, đường hầm và sảnh đá. Đây là một lợi thế với Người Lùn, vốn đã quen hoạt động trong môi trường này. Thế nhưng, lũ Orc cũng không phải hạng vừa, cả 2 phe đều hung bạo, tàn nhẫn và chỉ muốn tận diệt đối phương. Các trận đánh tàn bạo đến nỗi các chiến binh sống sót sau này vẫn bị ám ảnh bởi máu, lửa, và bóng tối.
Đỉnh điểm khốc liệt của cuộc chiến vào năm 2799, trận chiến quyết định diễn ra ở cánh cổng phía Đông Moria, chính tại nơi Thror đã bị giết, gọi là trận Azanulbizar. Nhờ quân tiếp viện đến từ Iron Hills, Người Lùn cuối cùng cũng giành chiến thắng chung cuộc, lũ Orc bị tàn sát. Tên chúa Orc Azog bị truy đuổi và chết dưới tay của Dain Chân Sắt – con trai của Nain lãnh chúa Iron Hills. Họ chặt đầu Azog, đem cái túi tiền năm xưa hắn đã vứt cho Nar, nhồi vào miệng hắn.
Sau trận chiến, vua Thrain II muốn được đà, đem quân tiến vào Moria, đòi lại vương quốc cũ của tổ tiên, tuy nhiên, các lãnh chúa khác không đồng tình. Họ nói rằng họ đã tôn vinh những ký ức về Durin cũng như rửa hận cho Thror bằng trận chiến này rồi. Họ không muốn mạo hiểm bước vào Moria trong khi con quái vật Balrog năm xưa có thể vẫn còn lẩn khuất đâu đó.
Vậy là Người Lùn rút binh. Ai về nhà nấy. Cuộc chiến kéo dài 6 năm cũng khiến họ kiệt sức. Mất mát không thể đong đếm hết được. Nain – lãnh đạo của Iron Hill bị Azog giết, con trai của các lãnh chúa Gror, Frein, Farin… đều tử trận. Số lượng quân trở về giảm mất một nửa. Ai cũng nói rằng, Người Lùn tham vàng và chẳng bao giờ làm gì mà không có lợi lộc. Nhưng lần này thì khác, thứ mà họ sẵn sàng liều mình đổ máu để tranh đấu, chẳng phải kho vàng hay viên đá quý nào, chỉ là danh dự và niềm tự hào của dòng giống Durin mà thôi.
Nhắc về lũ Orc tàn binh, thoát chết sau trận chiến, chạy dạt hết về phương Nam, sau cũng bị quân đội Rohan lùa, tiêu diệt hết sạch. Binh lực của lũ Orc phương Bắc bị tiêu hao nghiêm trọng, hơn 100 năm sau vẫn không hồi phục được. Cuộc chiến của Người Lùn với Orc, tuy là cuộc thanh toán ân oán cá nhân, nhưng vô hình chung, chiến thắng của Người Lùn đã góp phần làm suy yếu đáng kể lực lượng ủng hộ chúa tể Sauron.